Op
17 maart kondigde Zoé Konstantopoulo, de woordvoerster van het Griekse
parlement, de oprichting aan van een commissie die de Griekse
staatsschuld gaat onderzoeken. Konstantopoulo verklaarde dat het 'de
bedoeling is om elke schuld die door de Griekse regering is aangegaan te
onderzoeken en te bepalen of die als illegaal, niet-legitiem of giftig
beschouwd moet worden.' Ze verklaarde ook dat het Griekse volk 'het
recht heeft te eisen dat elk deel van de Griekse schuld dat uiteindelijk
als illegaal wordt bestempeld, wordt afgeschreven.'
De wetenschappelijke coördinatie van deze commissie zal onder leiding staan van Eric Toussaint.1]Begin maart interviewde Kristina Bozic hem voor het Sloveense weekblad Dnevnik over de Griekse schulden.
De
meest gebruikte argumenten tegen het herstructureren en afschrijven van
de schuld zijn gebaseerd op de overtuiging dat akkoorden en wetten
nageleefd moeten worden. Jij beweert dat schulden onwettig kunnen zijn
en dat hun kwijtschelding nodig is om de rechtsstaat en de eerbiediging
van de grondwet mogelijk te maken. Op welk wettelijk kader en op welke
argumenten baseer je die overtuiging?
‘Een
eerste les uit de geschiedenis zou moeten zijn dat schulden vaak zijn
afgeschreven. De grootste schuldkwijtschelding in de 20e eeuw was de
Duitse schuld in het akkoord van Londen in 1953. 62 procent van de
Duitse schuld werd toen afgeschreven.[2] Bovendien
werden de schuldeisers het eens om hun eisen tot Duitse
schadeloosstellingen - voor de bezetting en de vernielingen door het
naziregime tijdens de Tweede Wereldoorlog - op te geven. Hier waren de
schuldeisers het dus onderling eens om een belangrijke schuld kwijt te
schelden. Later werd de Poolse schuld afgeschreven toen Polen onder
president Walesa, het Warschau Pact verliet. In 2004 werd 80 procent van
de schuld van Irak kwijtgescholden. Er zijn dus talloze voorbeelden van
het kwijtschelden van de schuldenlast.
De wettige basis voor een land om als
soevereine staat te beslissen zijn schuld niet terug te betalen is
gebaseerd op zijn grondwet of op het feit dat er voor de Staat
verplichtingen bestaan die voorrang hebben boven het terugbetalen van
schulden. Dat heeft meestal te maken met de plicht om de mensenrechten
van de bevolking te waarborgen. Deze verplichting heeft voorrang op
elke andere verplichting, ook op die om een schuld terug te betalen,
als die terugbetaling het voor de regering onmogelijk maakt openbare
gezondheidszorg, openbaar onderwijs, de vrede en de veiligheid van de
bevolking te waarborgen. De regering kan in dat geval beslissen die
schuld niet terug te betalen.
Wanneer bovendien de schuld die door
schuldeisers wordt opgeëist illegaal is, is het contract voor die schuld
van nul en generlei waarde. Dan kan de soevereine staat aan zijn
schuldeisers zeggen dat wat ze als terugbetaling opeisen, in feite niet
wettig is. Binnen de Eurozone kunnen we stellen dat ten minste een deel
van de leningen toegestaan door de Trojka - bestaande uit de Europese
Centrale Bank, de Europese Commissie en het Internationaal Monetair
Fonds - aan Griekenland en aan Ierland in 2010, aan Portugal in 2011 en
aan Cyprus in 2013, illegaal waren. Mijn stelling is dat alle leningen
aan Griekenland in feite illegaal waren.’
Maar
de meeste mensen zullen zeggen dat de Griekse regering heeft ingestemd
met de voorwaarden van die schuld en zelfs om de leningen heeft
gevraagd. Waarom ben je niet overtuigd door die argumenten?
‘In 2010 heeft de Griekse regering de Griekse
Grondwet niet geëerbiedigd. Ze hebben de leningen van de Trojka
aanvaard zonder het parlement te raadplegen. En bovendien had de Trojka,
als betrokken partij in dit contract, de verplichting om na te gaan of
de grondwet van het land dat de schulden aanging wel werd gerespecteerd;
met andere woorden, of de andere partij zich aan de wet hield.
Verder moeten we ook het handelen van de
staten die het krediet verleenden, nagaan. In 2010 hebben 14 staten,
leden van de Eurozone, voor 53 miljard euro aan bilaterale leningen
gegeven. Maar artikel 125 van het Verdrag over het functioneren van de
Europese Unie stelt dat geen enkele staat in de EU zijn financiële
middelen mag aanwenden om de financiën van een andere lidstaat te
ondersteunen. Dit artikel, en daarmee dus de grondwettelijke basis van
de EU, is niet geëerbiedigd.
We hebben dus een situatie waarbij de Griekse
regering de Griekse Grondwet niet eerbiedigde en deze veertien
lidstaten van de EU de ‘Grondwet’ van de EU niet eerbiedigden.
Dit is belangrijk, omdat de nieuwe Griekse
regering die door democratische verkiezingen aan de macht is gekomen nu
kan stellen dat noch de Griekse, noch de Europese Grondwet zijn
geëerbiedigd. En ook het statuut en de regels van het IMF zijn tijdens
de periode van de hulp (bailout) aan Griekenland - waaraan het IMF
deelnam - met voeten getreden. Er bestaat dus een wettige basis om te
stellen dat de schuld onwettig is en niet hoeft te worden terugbetaald.’
Maar
er zijn toch legale middelen om dergelijke wettelijke argumenten af te
kunnen dwingen? De Raad van Europa kwam tot het besluit dat de gevolgen
van de bezuinigingsmaatregelen in tegenspraak zijn met de normen van de
Europese Conventie voor de Rechten van de Mens, maar toch is er niets
veranderd. Het Europees Parlement kwam tot het besluit dat het handelen
van de Trojka elk wettelijk kader miste. Maar in februari zagen we dat
er botte machtspolitiek werd gebruikt om deze illegale situatie verder
door te zetten.
‘Er is geen enkele Europese instelling die
tussenbeide kon komen en steun en argumenten kon geven aan de SYRIZA
regering om de schuld niet terug te betalen. Er is geen autoriteit die
de nieuwe Griekse regering toestemming kan geven om de publieke schuld
niet terug te betalen. In zo’n situatie zou een democratische regering
een soevereine daad moeten stellen, steunend op legale argumenten. Zo’n
soevereine daad is een aanvaardbare en erkende handeling binnen de
internationale gemeenschap. Maar de regering moet dan ook haar
verantwoordelijkheid nemen en zich bewust zijn van de gevolgen. Dit is
een mogelijke optie, zeker omdat een dergelijke regering niet uit de
Eurozone gezet kan worden omdat hiervoor geen mechanismen bestaan.’
Maar
een dergelijke soevereine daad zou betekenen dat eenzijdig de
beslissing wordt genomen om te stoppen met het terugbetalen van de
schuld, gevolgd door een ingebrekestelling en dus geen afschaffing van
de schuld zoals dat gebeurde met Duitsland na de Tweede Wereldoorlog?
‘Het akkoord van Londen over de Duitse
schuldenlast laat zien dat Duitsland vanaf 1932 in gebreke is gebleven.
Het was dus in het belang van de schuldeisers om die schuld in 1953 af
te schrijven. Anderzijds, als het in gebreke blijven gebeurt omwille van
goede argumenten, omwille van de verdediging van het internationaal
recht en de prioritaire verplichting van een staat om de mensenrechten
van al zijn inwoners te verdedigen, dan veroorzaakt het in gebreke
blijven een nieuwe machtsrelatie met de schuldeisers. Ze hebben alleen
maar macht zolang de schuld wordt terugbetaald.
De schuldeisers hebben
een probleem wanneer je besluit dat niet meer te doen. Dat lijkt
triviaal maar het is heel reëel. Als je 1000£ schulden hebt bij de bank,
zo stelde John Maynard Keynes, en je kan ze niet terugbetalen, dan heb
jij een probleem. Maar wanneer je voor 10 miljoen niet terugbetaalbare
schulden hebt bij de bank, dan heeft die bank een probleem. Dat zou
gebruikt moeten worden als argument voor het garanderen van de
mensenrechten.
Ik verdedig niet het stopzetten van het
betalen van de schuld in situaties waar dit niet gebeurt in naam van het
internationaal recht en ter verdediging van de mensenrechten. Maar
zoals ik samen met Damien Millet aantoonde in het boek AAA, zat
Griekenland gevangen in de EU en de Eurozone. Ik heb aangetoond dat de
Trojka tussen 2010 en 2012 voor het eerst leningen aan Griekenland gaf
met de eis dat dit geld gebruikt zou worden om de Franse, Belgische,
Duitse, Italiaanse en andere private banken - die eerder geld hadden
geleend aan Griekenland - terug te betalen. De leningen van de Trojka
waren er dus niet op gericht om de Griekse economie en de bevolking te
steunen. Het geld van de Trojka had slechts één doel: de onmiddellijke
terugbetaling van de private banken die verantwoordelijk waren voor de
leningen aan Griekenland vóór 2010, zonder enige controle op de
mogelijkheden van Griekenland om dat geld terug te betalen. Het is erg
belangrijk dat de Europese burgers dit weten en begrijpen. Er zijn
zoveel leugens en beweringen verspreid die verdraaien wat er echt
gebeurd is in Griekenland, de Grieken worden afgeschilderd als corrupt
en lui… Dat is totaal onrechtvaardig.
Wat mensen moeten begrijpen is dat de opbouw
van de EU en van de Eurozone alleen dient voor de bijzondere belangen
van een kleine geprivilegieerde minderheid in de EU, namelijk de grote
particuliere ondernemingen. Zij zijn geen voorstanders van een echte
integratie ten gunste van de volkeren van Europa. Om echte voorstellen
voor verandering te kunnen formuleren, moeten we ons bewust zijn van wat
de EU en de Eurozone in werkelijkheid betekenen.’
Maar zie je een mogelijkheid om de EU en de Eurozone te hervormen, gezien de manier waarop ze zijn opgebouwd en nu functioneren?
‘Na de overwinning van de neoliberale
ideologieen met het beleid dat sinds de jaren 1980 wordt gevoerd, hebben
de privébelangen, de grote bedrijven van de sterkste economieën van de
EU het karakter van de EU en de Europese integratie volledig gewijzigd.
Maar de bevolkingen waren zich helemaal niet bewust van deze
verandering. Het werd niet uitgelegd in het officiële discours dat de
leiders van de EU voorrang gaven aan het opkomen voor de belangen van
een kleine minderheid. Officieel was er sprake van het creëren van een
immense zone van welvaart, met vele nieuwe banen, een ruimte van vrede
en democratie. Als de landen van ex-Joegoslavië en van Oost-Europa maar
zouden toetreden tot de EU en de Eurozone, dan zou dat voorspoed en
vrede garanderen.
Nu zien de mensen dat dit officiële discours
een leugen was en ze zijn zich meer bewust van wat er in werkelijkheid
gebeurt. Dit hebben we gezien bij de laatste Europese verkiezingen waar
de opkomst laag was en er een groeiende steun was voor partijen met
kritiek op de EU.
De vraag blijft hoe we deze EU kunnen
veranderen, dat is een erg moeilijke vraag. Maar het antwoord is in
zekere zin heel eenvoudig. Van binnenuit kunnen we de EU niet
veranderen, als we in haar instellingen gevangen blijven. Die
instellingen steunen op een model waarin het Europees Parlement geen
werkelijke macht heeft. De macht ligt bij de Eurogroep, de Europese
Commissie en de machtigste landen van de EU. Als Duitsland, Frankrijk,
Italië en de Benelux een gezamenlijk standpunt innemen, dan kunnen ze
dit aan de andere landen opleggen. We moeten daarom Europa opnieuw
oprichten. We hebben een regering nodig die in staat is tot
ongehoorzaamheid ten opzichte van de bevelen van de Commissie als het
gaat om het respecteren en garanderen van de mensenrechten van een
bevolking. Een democratische regering zou dus het initiatief voor
verandering kunnen nemen. Zij zou kunnen stellen dat ze binnen de EU en
de Eurozone wil blijven, maar dat ze de ondemocratische politiek die
door de Europese Commissie wordt opgelegd, niet meer aanvaardt. Ze zou
dus concreet moeten opkomen voor het eerbiedigen van haar soevereine
beslissingen ten gunste van de mensenrechten van haar bevolking.’
Ben je wat dit betreft teleurgesteld in de Griekse regering?
‘Ik heb nog steeds grote verwachtingen in wat
de Griekse regering zou kunnen doen. Het verhaal gaat verder en we
zullen zien wat er de komende maanden gebeurt. De kans bestaat nog
steeds dat ze een harder standpunt innemen met de massale steun van de
burgers overal in Europa. Maar het is duidelijk dat het niet makkelijk
is. Er zal een directe confrontatie met de centra van de macht moeten
komen.
Hoe destructief zijn die machtscentra binnen
de EU? In februari zagen we die enorme arrogantie van de macht. Maar
tegelijkertijd waarschuwen veel mensen dat een ingebrekestelling een
totaal nieuwe situatie zal scheppen.
Men is bang om een soevereine beslissing te
nemen. Omdat niemand weet wat dan de volgende stap is. En we kunnen alle
gevolgen niet voorzien. Maar we leren uit de geschiedenis dat wanneer
er bepaalde mogelijkheden ontstaan, je zekere risico’s moet nemen. Grote
veranderingen en vooruitgang zijn altijd het resultaat geweest van
sterke beslissingen die getuigden van zelfvertrouwen.
In 1933 bijvoorbeeld, sloot Franklin
Roosevelt gedurende 10 dagen de Amerikaanse banken om hun functioneren
te hervormen en de economie van de VS opnieuw aan de gang te krijgen.
Hij nam dus een gedurfde beslissing en hij was zeker geen linkse
politicus. Hij nam die beslissing omdat hij geconfronteerd werd met een
wanhopige toestand. Wanneer je op sommige momenten in de geschiedenis
niet dit soort moedige beslissingen neemt, mis je een historische kans.
Er is ongetwijfeld de angst voor wat er zal gebeuren wanneer een
regering de beslissing neemt om de schuldbetalingen op te schorten, maar
ik ben er van overtuigd dat, als je een samenhangend plan hebt, je een
dergelijke toestand aankan. Als eerste stap zou je de controle over de
banken moeten overnemen en garant moeten staan voor het daar
gedeponeerde geld; vervolgens moet de kapitaalstroom gecontroleerd
worden om kapitaalsvlucht tegen te gaan. Dit is mogelijk en gebeurde al
eerder. Toen in maart 2013 Cyprus - als gevolg van het beleid in de EU
en de Eurozone - door de crisis werd getroffen, besliste de regering,
met de steun van de landen van de Eurozone, om de bewegingen van het
kapitaal te controleren. Een dergelijke controle op het kapitaal bestaat
in IJsland sinds 2008 en het wordt als een succesverhaal beschouwd.
Er zijn dus voorbeelden in de 20ste eeuw
en uit de laatste tien jaar van krachtige regeringsmaatregelen, zowel
in Europa als in de VS. Kijken we nog verder, dan zien we nog meer
voorbeelden. Ik was adviseur van de regering van Ecuador in 2007 en
2008, toen die besliste een audit te organiseren en de betaling van de
schuld op te schorten. Dit werd een echt succes. Nu is de economische
situatie goed, de werkloosheid is laag en de levensomstandigheden van de
bevolking zijn verbeterd. Ze zijn de confrontatie met schuldeisers
terecht aangegaan. Een van de doelstellingen van mijn werk is dergelijke
succesvolle voorbeelden van ongehoorzaamheid, van alternatieven en van
weerstand een brede bekendheid te geven. Ze tonen aan dat er
alternatieven mogelijk zijn en dat ze bestaan. De mensen die beweren dat
er geen alternatief is, vergissen zich. Je moet alleen genoeg moed
hebben en in staat zijn ze toe te passen.’
Keren
we even terug naar je redenering over het afschaffen van de schulden op
basis van de grondwet en de mensenrechten: toch hebben grondwettelijke
hoven herhaaldelijk de bezuinigingspolitiek en een Europees fiscaal
beleid verdedigd
in
naam van de verdediging op lange termijn van de mensenrechten. In hun
redenering is de goede werking van de financiële markten de voorwaarde
voor het vervullen van de verplichtingen van de staat in het kader van
mensenrechten. Hoe antwoord je hierop?
‘In veel landen wordt het grondwettelijk hof
gecontroleerd door conservatieve krachten. Het grondwettelijk hof kan op
die manier redenen en argumenten aanbieden aan de uitvoerende macht
terwijl ook het parlement gecontroleerd wordt door de uitvoerende macht
van de regering. Dit is ook het geval in de EU waar de Commissie de
controle uitoefent over het Europees Parlement en de lidstaten.
Kijken we opnieuw terug naar de New Deal in
de jaren 1930, dan zien we dat meerdere besluiten van Franklin
Roosevelt, eerst als ongrondwettig werden beschouwd door het
Hooggerechtshof van de VS. Toen Roosevelt het minimumloon doordrukte,
steunend op federale wetgeving, werd zijn beslissing teniet gedaan door
het Hooggerechtshof. Maar Roosevelt hield de strijd tegen het Hof
meerdere jaren vol. En uiteindelijk kon hij de New Deal doordrukken
dankzij de steun van de bevolking.
Dit bewijst dat Hogere en Grondwettelijke
Gerechtshoven vaak de Grondwet interpreteren en daarbij bepaalde wetten
aanvaarden en bevestigen die in tegenspraak zijn met de geest en de
letter van de grondwet. Zij leggen hun besluiten voor en passen hun
oordelen aan, aan wat de uitvoerende macht hen vraagt. Daarom is
deelname en mobilisatie van de burgers nodig om druk uit te oefenen en
een democratisch gekozen regering te ondersteunen. Dat kan het verschil
maken en zo bijdragen aan de noodzakelijke verandering. Als we naar
IJsland kijken, dan is dat exact wat daar gebeurd is tussen 2008 en
2012. De bevolking was gemobiliseerd, ze kwam de straat op en oefende
een enorme druk uit op de instellingen. Dat was de enig mogelijke weg.
Nu is IJsland het enige land dat na de financiële crisis privébankiers
in de gevangenis heeft gezet. Geen enkel ander Europees land heeft dit
aangedurfd. En het was het resultaat van de mobilisatie van de
bevolking. Een combinatie van massale mobilisaties en een democratisch
verkozen regering die de toestand wil veranderen en hierbij de steun
nodig heeft van de bevolking, is van doorslaggevend belang. De burgers
moeten actief blijven en echt verandering willen. zo niet dan zullen de
conservatieve instellingen en machten hetzelfde conservatieve
neoliberale en ondemocratisch beleid blijven voeren.
Groeit
volgens jou deze politieke steun en de mobilisatie of zien we een
normalisering en een vraag naar stabiliteit door de bevolking?
‘Ik denk dat er nog steeds een goede
mobilisatie is. Vooral wanneer we kijken naar het groeiende besef bij de
bevolking over wat er gebeurt. Over sommige acties van de Griekse
regering was ik teleurgesteld. Maar dat was niet zo bij de meerderheid
van de bevolking. Zij geloven dat Alexis Tsipras en zijn regering erin
geslaagd zijn een wapenstilstand af te dwingen van de Eurogroep. Het
Griekse volk ziet dit als een eerste overwinning. Wat er de komende
maanden gaat gebeuren staat niet vast. We zullen zien wat er in
Griekenland, in Spanje gebeurt… Er is meer en meer steun voor een
fundamentele verandering. Het zal tijd vragen, jaren, maar ondanks de
moeilijkheden blijf ik vertrouwen hebben. De mogelijkheid voor positieve
veranderingen is nog steeds aanwezig.’
[1]Eric
Toussaint doceert aan de rijksuniversiteit van Luik, hij is voorzitter
van CADTM (comité voor de afschaffing van de schulden van de derde
wereld) in België en is lid van de wetenschappelijke raad van ATTAC
Frankrijk. Samen met Damien Millet schreef hij 'AAA, Audit Annulation
Autre politique', Seuil, Paris 2012 en 'Debt, the IMF, and the World
Bank, Sixty Questions, Sixty Answers', Monthly Review Press, New York,
2010. Hij heeft over dit onderwerp veel gepubliceerd en is lid van de
leiding van de Vierde Internationale.
[2] Zie hierover: http://cadtm.org/In-February-1953-t...
Dit artikel is gebaseerd op de Engelse vertaling die verscheen op international viewpoint. Het oorspronkelijke interview vind u hier. Vertaling redactie Grenzeloos.
